Barwniki

Barwnik to substancja przeznaczona wyłącznie lub głównie do barwienia produktu kosmetycznego, całego ciała lub niektórych jego części, przez absorpcję lub odbicie światła widzialnego. Za barwniki ponadto uważa się prekursory utleniających barwników do włosów.

BARWNIKI W KOSMETYKACH

Z chemicznego punktu widzenia substancje barwiące w kosmetykach dzieli się na barwniki, które są rozpuszczalne w zastosowanym rozcieńczalniku (używane m. in. w lakierach do paznokci, farbach do włosów, kosmetykach pielęgnacyjnych) oraz na pigmenty i laki – związki nierozpuszczalne (używane m. in. w kosmetykach do makijażu). Celem stosowania barwników oraz pigmentów w kosmetykach jest nadanie produktom atrakcyjnego wyglądu lub nadanie pożądanego odcienia skórze w przypadku makijażu. Na etykietach produktów kosmetycznych w wykazie składników barwniki i pigmenty, za wyjątkiem barwników do włosów, wymieniane są pod numerem identyfikacyjnym danego barwnika CI (Colour Index).

CZY BARWNIKI STOSOWANE W KOSMETYKACH SĄ BEZPIECZNE?

Stosowanie barwników w produktach kosmetycznych jest ściśle regulowane przepisami prawa, które szczegółowo określają warunki ich wykorzystania w poszczególnych rodzajach produktów kosmetycznych, ich czystość oraz dozwolone stężenie w produkcie. Lista barwników dozwolonych jest zawarta w załączniku IV do Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. dotyczącego produktów kosmetycznych.

Barwniki w kosmetykach, co do których powstają wątpliwości są poddawane rygorystycznej ocenie bezpieczeństwa przez Komitet Naukowy ds. Bezpieczeństwa Konsumentów (SCCS) – organ doradczy Komisji Europejskiej. SCCS to niezależny zespół doradczy Komisji Europejskiej złożony z toksykologów, alergologów, epidemiologów i ekspertów w dziedzinie oceny ryzyka. W przypadku pojawienia się nowych informacji lub wątpliwości na temat bezpieczeństwa danego barwnika, Komitet Naukowy przeprowadza ponowną ocenę danej substancji. Komisja Europejska wykorzystuje opinie Komitetu w celu ustalenia warunków, w których mogą być stosowane poszczególne barwniki kosmetyczne i na bieżąco aktualizuje obowiązujące przepisy. Bezpieczeństwo poszczególnych barwników zostało potwierdzone również przez amerykański zespół ekspertów – toksykologów Cosmetics Ingredient Review (CIR) Expert Panel. Dokonali szczegółowego przeglądu i analizy wszystkich dostępnych danych dotyczących bezpieczeństwa barwników w produktach kosmetycznych. Z kolei amerykańska agencja FDA oraz europejska agencje EFSA i EMEA oceniają bezpieczeństwo barwników dozwolonych do stosowania w produktach spożywczych i leczniczych. Wiele z barwników i pigmentów w przemyśle kosmetycznym jest dopuszczonych do stosowania w produktach spożywczych – przykładem może być popularny ditlenek tytanu CI 77891 (E171), tlenki żelaza CI 77491, CI 77492, CI 77499 (E172), ale również barwniki takie jak CI 42090 (E133), CI 19140 (E102), CI 28440 (E151), czy także glin CI 77000 (E173).

BARWNIKI W KOSMETYKACH A METALE CIĘŻKIE

Najczęściej pojawiającym się zarzutem przeciwko obecności barwników w produktach kosmetycznych jest przeświadczenie, że są one zanieczyszczone metalami ciężkimi. W chemii metale ciężkie określa się jako metale o gęstości większej od umownie przyjętej granicy, najczęściej określanej jako 4,5 g/cm³. Niektóre metale ciężkie, takie, jak cynk, miedź, czy żelazo są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

W naukach medycznych (i w potocznym znaczeniu) termin: metale ciężkie, stosowany jest zazwyczaj w odniesieniu do pierwiastków zaliczanych do metali ciężkich, które jednocześnie charakteryzują się wysoką toksycznością dla człowieka lub środowiska. Zaliczamy do nich przede wszystkim: arsen, kadm, ołów, rtęć, chrom i nikiel. Ponieważ metale ciężkie są powszechne w środowisku naturalnym, śladowe ich ilości mogą występować jako zanieczyszczenia niektórych składników kosmetyków. Pigmenty – barwniki stosowane w produktach do makijażu – otrzymywane są często z naturalnych rud metali. Rudy metali naturalnie zawierają metale ciężkie. W procesie produkcji pigment jest oczyszczany, ale śladowe ilości metali ciężkich mogą w nim pozostawać. Przepisy prawne UE nie regulują szczegółowo, jakie maksymalne ilości metali ciężkich są dozwolone, jednak szereg instytucji oceny ryzyka wydało dla metali zalecenia co do maksymalnego bezpiecznego poziomu. Zgodnie z prawem każdy kosmetyk wprowadzany do obrotu musi być bezpieczny. Dlatego zawartość metali ciężkich uwzględniana jest podczas oceny bezpieczeństwa kosmetyku.

Śladowe ilości metali ciężkich, jakie mogą być zawarte w kosmetykach nie stanowią ryzyka dla zdrowia. Niektóre instytucje na świecie (US EPA, Health Canada czy WHO) określiły limity metali ciężkich, jakie można uznać za bezpieczne. Istnieje kilka związków metali ciężkich, których stosowanie w kosmetykach jest dozwolone przepisami prawa. Są to: CI 77288 i CI 77289 (Tritlenki Dichromu) – obydwa składniki są dozwolone pod warunkiem, że nie zawierają wolnych jonów chromu oraz Acid Red 195 (kompleks chromu z kwasem organicznym) – może być stosowany tylko w produktach, które nie stykają się ze śluzówką. W pigmentach zawierających chrom nie są obecne wolne jony chromu, które odpowiadają za szkodliwe działanie. Pigmenty te charakteryzuje bardzo niska biodostępność (nie rozpuszczają się w wodzie, nie reagują z innymi związkami ani strukturami żywych organizmów, nie wnikają w skórę).

AMINY AROMATYCZNE W BARWNIKACH

Równie częstym wobec stosowanych barwników jest zarzut, że zawierają aminy aromatyczne. Tylko niektóre z dozwolonych do stosowania barwników to barwniki azowe, posiadające wiązanie –N=N– i zbudowane z amin aromatycznych. Ze względu na budowę chemiczną, w kosmetykach wykorzystywane są jedynie te z barwników azowych, których bezpieczeństwo stosowania zostało skrupulatnie przeanalizowane i ocenione przez zespół ekspertów – toksykologów. Barwniki azowe stanowią największą, najbardziej rozpowszechnioną klasę barwników i są szeroko stosowane w przemyśle farmaceutycznym, kosmetycznym, spożywczym, czy farbiarsko-włókienniczym.  W ostatniej dekadzie w UE przeprowadzono duży projekt oceny wszystkich barwników do włosów – niektóre z nich to pochodne amin aromatycznych i związki azowe. Tylko te barwniki do włosów, których bezpieczeństwo potwierdzono ponad wszelką wątpliwość zostały wpisane do załączników rozporządzenia kosmetycznego. Pozostałe, także te, dla których brakowało niektórych danych – zostały już zakazane i wycofane.