Podrażnienia, alergie… czyli przypadki niepożądane

Kosmetyki podlegają indywidualnej i rygorystycznej ocenie bezpieczeństwa. Częścią tej oceny są badania dermatologiczne gotowego kosmetyku, czyli tzw. testy zgodności lub tolerancji. Celem tych badań jest wykrycie potencjalnych właściwości drażniących lub uczulających. Jednak reakcje alergiczne, a także występowanie podrażnień są bardzo osobnicze i zależą między innymi od stanu skóry, szczególnie w przypadku skóry wrażliwej.

Większość (około 90%), spośród wszystkich niepożądanych reakcji skórnych po zastosowaniu produktów kosmetycznych to podrażnienia, czyli inaczej wyprysk kontaktowy z podrażnienia. Reakcje alergiczne (wyprysk kontaktowy alergiczny) występują rzadziej. Obie reakcje mogą jednak dawać podobne objawy i są dość trudne do rozróżnienia, nawet dla doświadczonych dermatologów.

Skóra wrażliwa

Niekiedy te same produkty mogą u niektórych osób wywoływać reakcje alergiczne, a u innych podrażnienia. Najbardziej podatna na podrażnienia jest skóra sucha, wrażliwa, płytko unaczyniona. Częściej reakcje podrażnienia skóry występują u kobiet i osób starszych, u osób przeżywających przewlekły stres, z obniżoną odpornością, podczas stosowania rygorystycznych diet oraz w okresach wzmożonego wysiłku psychicznego i fizycznego.

Osoby o skórze wrażliwej często relacjonują pogorszenie stanu skóry w sytuacjach stresu. Dzieje się tak dlatego, że stres jest jednym z czynników hamujących prawidłową regenerację bariery naskórkowej. Okresy przedłużającego się stresu będą sprzyjały wnikaniu różnych substancji do naskórka, w tym również substancji drażniących. Zmiany funkcjonowania bariery naskórkowej związane z porami roku i ze stresem mogą spowodować negatywną jej reakcję na wcześniej wypróbowany, „sprawdzony i dobrze tolerowany” kosmetyk.

Podrażnienie u osób ze skórą wrażliwą, może wystąpić nawet na skutek aplikacji składników, które nie są powszechnie uznawane za drażniące. Jednym z podstawowych czynników determinujących skłonność do podrażnień jest stan bariery naskórkowej. Niższa aktywność gruczołów łojowych, powoduje niewystarczające wykształcanie płaszcza wodno-lipidowego. Jednocześnie wśród zaburzeń funkcjonowania bariery naskórkowej ma miejsce zmniejszenie grubości warstwy rogowej naskórka i utrata jej szczelności przez zaburzenie funkcjonowania i odtwarzania cementu międzykomórkowego. Zaburzenia te mogą występować pojedynczo lub równocześnie. Należy również pamiętać, że niektóre czynniki zewnętrzne oraz stres mogą pogarszać funkcjonowanie bariery i zwiększać ryzyko podrażnień u osób, które dotychczas nie miały takich skłonności.

Bariera hydro-lipidowa

Podstawową funkcją skóry jest ochrona narządów wewnętrznych przed czynnikami zewnętrznymi. U osób o skórze zmienionej chorobowo, wrażliwej lub podrażnionej występuje wyraźne zaburzenie zewnętrznej warstwy wodno-tłuszczowej (hydro-lipidowej), a to wstęp do dalszych problemów.

Czynnikiem, który może wywierać wpływ na powstawanie alergii jest także stan skóry. Czasami ten sam kosmetyk zastosowany na skórę podrażnioną lub podczas wystąpienia stanu zapalnego uczula, natomiast w przypadku skóry zdrowej  nie powoduje żadnych niepożądanych reakcji. Nieprawidłowości budowy i funkcjonowania bariery naskórkowej występujące w przypadku skóry suchej i w niektórych dermatozach, takich jak atopowe zapalenie skóry, rybia łuska, , łuszczyca – wiążą się z podwyższoną podatnością skóry na działanie szkodliwych czynników zewnętrznych.

Do najczęstszych objawów, wskazujących na wystąpienie podrażnienia lub uczulenia na kosmetyk należą: zaczerwienienie, czyli rumień, świąd lub pieczenie skóry, nadmierna suchość, a także wysypka.

Podrażnienie i alergia dają podobne objawy, które trudno rozróżnić. Są jednak dość istotne, choć nie zawsze zauważalne różnice:

• Objawy podrażnienia występują szybko po aplikacji kosmetyku. Występują w miejscu, gdzie kosmetyk został zaaplikowany i ustępują wkrótce po usunięciu produktu ze skóry.
• Objawy reakcji alergicznej bardzo często widoczne są dopiero po pewnym czasie – na przykład po 24 lub 48 godzinach i utrzymują się także po usunięciu produktu ze skóry. Objawy mogą być widoczne w miejscu aplikacji, ale także w miejscu odległym od miejsca w którym nakładano kosmetyk.

Co zrobić, gdy kosmetyk rzeczywiście uczuli?

Podrażnienia i alergie to najczęściej występujące działania niepożądane po zastosowaniu produktów kosmetycznych. Występują one rzadko, ale nie da się ich całkowicie wyeliminować, mimo przeprowadzenia rzetelnej i szczegółowej oceny bezpieczeństwa kosmetyku oraz badań dermatologicznych. Jak opisano wyżej, działania niepożądane mogą być bardzo osobnicze i zależą od stanu skóry.

Jeżeli zaobserwujesz niepożądaną reakcję po zastosowaniu kosmetyku, zgłoś ten przypadek producentowi lub dystrybutorowi produktu. Ma obowiązek przyjmować takie dane, oceniać i włączać do dokumentacji produktu kosmetycznego. Dane o przypadkach niepożądanych są uwzględniane w ocenie bezpieczeństwa kosmetyków. Dlatego każdy zgłoszony przypadek jest dla producenta bardzo ważny. Dane kontaktowe znajdziesz na opakowaniu kosmetyku lub na stronie internetowej. Często producenci podają także numer telefonu infolinii konsumenckiej, pod którym przyjmowane są reklamacje i zgłoszenia przypadków niepożądanych.

Zgłaszając przypadek niepożądanego działania kosmetyku przygotuj następujące informacje:

• datę wystąpienia niepożądanego działania
• dane identyfikujące produkt (numer partii, nazwę)
• twoje dane osobowe i kontaktowe
• krótki opis przypadku (objawy, czas jaki upłynął od użycia produktu do wystąpienia objawów)

Wskazane informacje są niezbędne dla przeprowadzenia rzetelnej oceny przypadku niepożądanego. Bardzo często objawy nie są skutkiem zastosowania danego produktu lub ten produkt nie jest ich jedyną przyczyną. Szczegółowa ocena przyczynowo-skutkowa pozwala to wyjaśnić i wyeliminować ewentualne reakcje krzyżowe. Przekazane dane umożliwią również producentowi lub lekarzowi dermatologowi współpracującemu z producentem skontaktowanie się z Tobą w celu pogłębienia wiedzy o Twoim przypadku i dalszym postępowaniu.

W przypadku, gdy stan skóry po aplikacji kosmetyku wymaga interwencji lekarza – jak najszybciej zgłoś się do dermatologa. Niektóre silne podrażnienia i uczulenia mogą powodować powikłania i nie należy ich lekceważyć. Wówczas, niezależnie od kontaktu z dermatologiem, zgłoś przypadek firmie, której kosmetyk podejrzewasz o wywołanie niepożądanego działania.

W jaki sposób odbywa się ocena przypadków niepożądanych?

Każdy zgłoszony przypadek niepożądanego działania kosmetyku jest skrupulatnie oceniany przez producenta. Zasady ich oceny opisane są w przewodniku Komisji Europejskiej  oraz w wytycznych stowarzyszenia Cosmetics Europe. W wyniku oceny przyczynowo-skutkowej, przeprowadzanej zgodnie z powtarzalną, opisaną w przewodnikach metodologią, każdy przypadek niepożądanego działania klasyfikowany jest jako:

• bardzo prawdopodobny, 
• prawdopodobny,
• nie dający się jednoznacznie przypisać,
• mało prawdopodobny,
• wykluczony
• niemożliwy do oceny.

Producent kosmetyku podczas oceny przypadku niepożądanego zazwyczaj współpracuje z lekarzem dermatologiem, który dokonuje diagnozy stanu skóry. Jednak w ocenie przypadku niepożądanego biorą także udział inni specjaliści – odpowiedzialni za dokumentację i ocenę bezpieczeństwa kosmetyku, a także specjaliści z działów badań i rozwoju, którzy najlepiej znają skład i działanie kosmetyku i jego komponentów. Informacje o przypadkach niepożądanego działania stają się częścią dokumentacji produktu kosmetycznego, zgodnie z przepisami rozporządzenia 1223/2009/WE. Wykorzystywane są również dla potrzeb aktualizacji jego oceny bezpieczeństwa. Informacje o tzw. ciężkich działaniach niepożądanych, które występują niezwykle rzadko – producent ma obowiązek zgłosić do  specjalnie wyznaczonej instytucji. W Polsce jest nią Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera w Łodzi. Nad tym ośrodkiem nadzór sprawia Główny Inspektorat Sanitarny i to on jest administratorem wszystkich zgromadzonych w tym danych o ciężkich działaniach niepożądanych w naszym kraju.

Czy można zgłosić przypadek niepożądany sprzedawcy w sklepie, w którym kosmetyk został kupiony?

Sprzedawca jest dla producenta źródłem cennych informacji: niezadowolony klient bardzo często zwraca się najpierw do sklepu, w którym zakupił produkt. Zgodnie z przepisami prawa konsumenckiego, sprzedawca ma obowiązek przyjąć reklamację produktu zakupionego u tego sprzedawcy. Ma również obowiązek przyjąć zgłoszenie przypadku niepożądanego działania po zastosowaniu kosmetyku przez konsumenta. Natomiast to  producent kosmetyków najlepiej zna procedury oceny działań niepożądanych oraz skład i działanie samego produktu. Wie także, o co należy zapytać, aby właściwie ocenić przypadek. Nawet, jeśli zgłoszenie przyjmie sprzedawca – zostanie ono po wypełnieniu formularza przekazane do producenta odpowiedzialnego za produkt.

Oczywiście sprzedawca przekaże informację o reakcji niepożądanej producentowi i firmy mają odpowiednie procedury, jednak wydłuża to czas przekazania informacji producentowi, a tym samym czas oceny przypadku.

Niektórzy producenci posiadają odpowiednie procedury i gotowe formularze zgłoszenia przypadków niepożądanych, z których może skorzystać sprzedawca. Jeśli najłatwiejszym dla Ciebie rozwiązaniem jest kontakt ze sprzedawcą, możesz tą drogą zgłosić niepożądane działanie kosmetyku, ale pamiętaj, aby wówczas podać dane opisane powyżej (data, Twoje dane i kontakt, informacje o kosmetyku i objawy).