Etanol w kosmetykach? Nie taki straszny!

Alkohol etylowy, etanol (INCI: Alcohol lub Alcohol Denat.) jest ważnym surowcem kosmetycznym i składnikiem wielu produktów kosmetycznych, w tym uwielbianych przez konsumentów perfum. Dzięki swoim właściwościom znalazł szerokie zastosowanie w różnych kategoriach produktów kosmetycznych, są to np. kremy, toniki i żele myjące do twarzy, produkty do stylizacji włosów, dezodoranty, perfumy, kosmetyki do makijażu (podkłady). Uspakajamy, że stosowany w kosmetykach Alcohol Denat. to nie to samo, co „popularny” denaturat, zabarwiony najczęściej na fioletowo lub niebiesko. 😊.

Jakie funkcje w kosmetyku może pełnić etanol?

Często jest rozpuszczalnikiem dla trudno rozpuszczalnych w wodzie substancji aktywnych i ekstraktów roślinnych. W tej roli jego zadaniem jest równomierne rozprowadzenie substancji czynnych w masie produktu kosmetycznego, a jednocześnie poprawa ich transportu do powierzchniowych warstw skóry – alkohol działa jak „promotor przenikania”. To znaczy, że dzięki niemu składniki aktywne mogą łatwiej przenikać przez powierzchniowe warstwy naskórka. Należy podkreślić, że wysoka lotność alkoholu etylowego powoduje jego bardzo szybkie odparowanie
z powierzchni skóry,zaraz po aplikacji kosmetyku (kilkadziesiąt sekund), zatem kontakt etanolu ze skórą jest krótki [1]. Dodatek etanolu do kosmetyku poprawia jego właściwości użytkowe (aplikacyjne), tzn. ułatwia rozprowadzanie produktu na skórze, zmniejsza efekt „bielenia” emulsji kosmetycznych podczas rozsmarowywania (np. w kremach, balsamach), niweluje odczucie kleistości produktu kosmetycznego (zmniejsza lepkość) oraz minimalizuje pienienie się kosmetyku.

Inną ważna funkcją etanolu jest przeciwdziałanie rozwojowi drobnoustrojów, np. bakterii, grzybów, i wspomaganie zastosowanego w produkcie kosmetycznym układu konserwującego. Dzięki swoim właściwościom bakteriobójczym, grzybobójczym i wirusobójczym stosowany jest także w preparatach dezynfekcyjnych (żele, płyny do dezynfekcji dłoni). Ale uwaga – produkty dezynfekujące nie są kosmetykami, należy te dwie kategorie produktów rozdzielać, choć stosuje się w nich ten sam składnik [2].

Jak widać stosowanie etanolu w kosmetykach ma wiele walorów. Mimo to składnik ten owiany jest złą sławą i uważany za drażniący i wysuszający. Wobec etanolu utarły się przekonania, które oczerniają (dyskredytują) go i podważają jego bezpieczeństwo. W dalszej części artykułu postaramy się z nimi rozprawić.

Alcohol Denat. w kosmetykach naturalnych

Etanol stosowany w kosmetykach najczęściej otrzymywany jest w procesach fermentacji cukrów zawartych w burakach cukrowych, trzcinie cukrowej lub z ziaren jęczmienia, kukurydzy [3]. Dzięki temu składnik znalazł zastosowanie w produktach kosmetycznych organicznych i kosmetykach o wysokim indeksie naturalności. Zwykle do celów produkcji kosmetyków nie jest wykorzystywany czysty alkohol, ponieważ konieczne byłoby zapłacenie podatku akcyzowego (obowiązki formalno-prawne). Dlatego też etanol poddawany jest procesowi skażenia, czyli dodaniu do niego substancji smakowej, zapachowej lub barwiącej o odrażającym smaku i zapachu, które czynią go nieodpowiednim do spożycia. Wówczas etanol może być zastosowany w kosmetykach.
W składzie INCI (wykaz składników) na etykiecie produktu kosmetycznego często można spotkać nazwę Alcohol Denat. Alkohol skażony (Alcohol Denat.) stosowany w kosmetykach oznacza, że został poddany działaniu środka skażającego, którego rodzaj i ilość są ściśle regulowane przepisami prawa w odniesieniu do produktów kosmetycznych. Alkohol etylowy może być również otrzymywany syntetycznie w procesach przemysłowych [3,4].

Czy etanol w kosmetykach powoduje wysuszenie skóry?

Kontrowersje dotyczące alkoholu etylowego w kosmetykach dotyczą m.in. jego potencjalnego działania wysuszającego skórę. Zanim jednak odniesiemy się do niniejszej kwestii, warto po krótce przypomnieć, co wpływa na „wysuszenie skóry”. Najbardziej zewnętrzną warstwą skóry jest naskórek, zbudowany z kilku warstw. Jedną z nich (najbardziej zewnętrzną) stanowi warstwa rogowa naskórka (stratum corneum). Zwarta budowa warstwy rogowej (odpowiednia struktura lipidów cementu międzykomórkowego) zapobiega utracie wody ze skóry, czyli jej wysuszeniu. To właśnie zmiana struktury warstwy rogowej wpływa na upośledzenie funkcji barierowej skóry, w konsekwencji utratę wody i wysuszenie skóry [5].

Literatura naukowa podaje, że stosowanie żeli do dezynfekcji rąk na bazie etanolu o wysokich stężeniach (wyższych niż 50%) nie powodowało wysuszania skóry. Mimo że pH skóry i zawartość sebum (łoju skórnego) nieznacznie obniżyły się, nie wpłynęło to na pogorszenie funkcji barierowych skóry [6]. Inne badania wykazały, że preparaty o stężeniu etanolu wynoszącym 20% nie powodują zmian w strukturze warstwy rogowej, tj. nie wpływają na ubytek lipidów cementu międzykomórkowego,a w konsekwencji nie powodują znacznego wysuszania skóry [7]. Przeprowadzono wiele badań dotyczących tego, czy alkohol stosowany w produktach do pielęgnacji skóry powoduje jej wysuszenie. W większości wyniki badań sugerują, że alkohol stosowany w normalnych stężeniach (np. kilka, kilkanaście procent) w pielęgnacji zdrowej skóry ma minimalny wpływ na jej wysuszanie [8]. Technolodzy projektując receptury kosmetyczne stosują w składzie kosmetyku składniki o działaniu nawilżającym (np. gliceryna, masło shea, kwas hialuronowy), które dodatkowo minimalizują lub kompensują działanie przesuszające etanolu na skórę w produkcie gotowym.

Czy kosmetyki z alkoholem etylowym naprawdę podrażniają skórę?

Efekt podrażnienia skóry, objawiający się m.in. zaczerwieniem, uczuciem szczypania, pieczenia, wynika z deformacji struktury warstwy rogowej naskórka (wzrost przepuszczalności warstwy)
i penetracji czynników drażniących do głębszych warstw naskórka [9]. Przenikanie (absorpcja) miejscowo stosowanego etanolu przez skórę jest nieznaczna i nie powoduje toksycznych skutków [1,10]. Jednym z powodów jest na pewno wspomniana wysoka lotność etanolu (kilkadziesiąt sekund), zaraz po aplikacji. Aby etanol uległ penetracji przez warstwę rogową naskórka do głębszych warstw skóry, musiałby mieć długi kontakt ze skórą (co najmniej kilkadziesiąt minut) oraz być zastosowany w wysokich stężeniach [11]. W jednym z badań oceniano absorpcję alkoholu podczas chirurgicznej higieny i dezynfekcji rąk stosując płyny do rąk z wysoką zawartością etanolu (55-95%). Wyniki pokazały, że absorpcja etanolu przez skórę była bardzo niska, poniżej poziomów wywołujących jakikolwiek skutek toksyczny. Badane płyny oceniono jako bezpieczne [10]. Inne badania wykazały niski potencjał drażniący w wyniku stosowania żeli do dezynfekcji zawierających etanol w stężeniach 60-90% [12,13]. Przy czym należy podkreślić, że produkty dezynfekcyjne, zawierające wysokie stężenia etanolu, stosowane są dużo częściej w ciągu doby (np. przez pracowników służby zdrowia), niż chociażby krem czy żel myjący do twarzy z niskimi stężeniami alkoholu etylowego, charakteryzującego się wysoką lotnością po aplikacji.

Bezpieczeństwo kosmetyków z etanolem

Każdy produkt kosmetyczny przed wprowadzeniem na rynek podlega bardzo skrupulatnej ocenie bezpieczeństwa, w tym ocenie toksykologicznej czy mikrobiologicznej − kosmetyk musi być bezpieczny i spełniać określone wymagania prawne. Produkty kosmetyczne z etanolem nie stanowią wyjątku. Często producenci kosmetyków zalecają badania dermatologiczne i aplikacyjne produktów kosmetycznych, aby potwierdzić ich bezpieczeństwo i korzystne działanie na skórę. Stosowanie w kosmetykach etanolu denaturowanego (Alcohol Denat.) zostało ocenione przez panel ekspertów Cosmetic Ingredient Review w 2008 r., którzy wskazali, że alkohol denaturowany (badano różne stężenia) oraz dozwolone do stosowania substancje skażające (uniemożliwiające spożycie alkoholu etylowego) są bezpieczne do stosowania na skórę [14]. W literaturze naukowej również można znaleźć informacje o bezpieczeństwie miejscowego stosowania etanolu w produktach kosmetycznych [1]. Bez wątpienia większe zagrożenie dla człowieka stanowi celowe spożywanie znacznych ilości etanolu w postaci napojów alkoholowych, niż stosowanie go jako składnika w produktach kosmetycznych.

Unikalne właściwości etanolu, w szczególności jako rozpuszczalnika (np. w perfumach), ale także jako substancji o właściwościach dezynfekcyjnych, sprawiają, że jest związkiem bardzo trudnym do zastąpienia i szeroko stosowanym w kosmetykach.

Źródła (bibliografia):

1. Pendlington, R.U; Whittle, E.; Robinson, J.A; Howes, D., Fate of ethanol topically applied to skin, Food and Chemical Toxicology 39 (2), 2001
2. Car H., Sadowska A., Stefaniuk R., Alkohole w produktach leczniczych stosowanych na skórę, Zakład Farmakologii Doświadczalnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, NZOZ RAD-MED, Przychodnia Lekarzy Rodzinnych w Łosicach, 2018
3. https://cosmetics.specialchem.com/inci-ingredients/alcohol
4. „Alkohol etylowy – procedury i obowiązki, zwolnienie od akcyzy”, przewodnik Polskiego Związku Przemysłu Kosmetycznego, 2020
5. https://www.researchgate.net/profile/Magdalena-Malinowska-5/publication/297506011_Transport_przeznaskorkowy_aktywnych_skladnikow_kosmetycznych/links/56df5d2208aee77a15fcfc81/Transport-przeznaskorkowy-aktywnych-skladnikow-kosmetycznych.pdf
6. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21839542/
7. Anjos, Vieira J.L., Neto S., Diógenes de; Alonso, Antonio, Effects of ethanol/lmenthol on the dynamics and partitioning of spin-labeled lipids in the stratum corneum, European Journal of Pharmaceutics and Biopharmaceutics, 2007
8. Lachenmeier, Dirk W., Safety evaluation of topical applications of ethanol on the skin and inside the oral cavity, Journal of Occupational Medicine and Toxicology, 2008
9. https://www.chemiaibiznes.com.pl/artykuly/czysta-lagodnosc-kosmetyki-do-mycia-ciala
10. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2089071/
11. Beskitt J., L; Sun J., In Vitro Skin Penetration Characteristics of Ethanol in the Rabbit, Mouse, Rat, and Human, Journal of Toxicology: Cutaneous and Ocular, 1997
12. Löffler H., Kampf G., Hand disinfection: How irritant are alcohols?, Journal of Hospital Infection, 2008
13. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12473476/
14. https://journals.sagepub.com/doi/epdf/10.1080/10915810802032388

czytaj więcej

Bariera hydrolipidowa – o niej się mówi!